Fr. IOZÉ TEYXEIRA. Naceo em Lisboa no anno de 1543. onde educado com documentos virtuosos, e instruido nas letras humanas deixou o seculo quando contava vinte, e dous annos de idade, e se recolheo ao Claustro da illustrissima Ordem dos Pregadores no anno de 1565. em o Convento de Azeytaõ. Nesta doutissima palestra se distinguio o seu talento dos outros domesticos assim nas investigaçoens Theologicas, como nas Oraçoens Evangelicas. Era Prior do Convento de Santarem quando executou ElRey D. Sebastiaõ a infausta jornada de Africa em que sepultou a gloria da Naçaõ Portugueza, e sucedendo na Coroa o Cardial D. Henrique foy taõ breve a duraçaõ do seu Reynado, como da sua Vida. Extincta com a morte deste Principe a linha dos Monarchas Portuguezes entre os Pretendentes da nossa Monarchia era o mais acerrimo o Senhor D. Antonio Prior do Crato, e filho do Serenissimo Infante D. Luiz, cujas partes seguia Fr. Iozé Teixeira seu Confessor com taõ extremosa fidelidade que naõ somente o acompanhou a França para pedir socorro à Raynha Catherina de Medicis, mas estando na armada que esta Princeza expedio em auxilio do Senhor D. Antonio de que era General Filippe Strozi, como fosse derrotada a 26 de Iulho de 1582. por D. Alvaro de Basan Marquez de Santa Cruz, foy mandado preso a Lisboa, e recluso em hum carcere, em que padeceo gravissimas molestias, e como se lhe offerecesse ocasiaõ oportuna fugio furtivamente para França onde assistia o Senhor D. Antonio, e de tal modo conciliou o afecto de Henrique III. e de sua mãy Catherina de Medicis que o elegeraõ seu Pregador, e Conselheiro. Havendo acompanhado ao Senhor D. Antonio no anno de 1585. quando foy implorar outro socorro a Izabel de Inglaterra, que fosse favoravel aos seus intentos voltou para Pariz no anno de 1588. onde recebeo da Raynha Mãy distintas estimaçoens. No fatal tempo da Liga formada em França contra o seu Monarcha Henrique III. se vio reduzido ao ultimo perigo, pois conhecendo os authores da Liga que della era declarado inimigo pelas obrigaçoens que devia a ElRey Christianissimo, foy julgado por herege, e despojandolhe a cella de todos os livros, e obras que tinha escrito onde se esperava achar cauza para ser condenado, os entregaraõ ao fogo. Receando prudentemente que de semelhante violencia se uzasse com a sua pessoa se auzentou ocultamente no principio do anno de 1589. Serenada esta tempestade voltou ao seu Patrono Henrique III. de quem recebeo novas honras, como taõbem particular afectco de seu sucessor Henrique IV. Assistio em Pariz à morte do Senhor D. Antonio exhortandoo naquella tremenda hora a alcançar huma Coroa mais gloriosa, que aquella que lhe negou a fortuna. Nesta grande Corte exercitou os honorificos lugares de Pregador, e Esmoler dos Reys Christianissimos. Entre o numeroso concurso, que esteve no Templo de S. Miguel da Cidade de Ruaõ, quando a 26 de Dezembro de 1596. abjurou os erros do Calvenismo Carlota Catherina de la Tremoille Viuva de Henrique Principe de Condè em as maõs do Cardial Alexandre de Medices Legado a Latere de Clemente VIII. foy Fr. Iozè Teixeira huma das principaes pessoas que assistiraõ a este religioso acto por ser o author da conversaõ daquella Princeza para a Igreja Romana, da qual foy Confessor, e Esmoler. Todo o tempo que tinha vago das ocupaçoens politicas o dedicava aos seus estudos historicos, e Genealogicos em que foy profundamente versado. Teve grande intelligencia da lingua Latina, Italiana, e Franceza que fallou com expediçaõ, e escreveo com pureza. Defendeo vigorosamente o direito, que à Coroa Portugueza tinha o Senhor D. Antonio dando com a voz, e com a penna manifestos argumentos da fidelidade para com a patria, como de aversaõ a Castella a qual chegou a tal excesso que pregando na Parochia da Magdalena de Lisboa do amor dos inimigos se animou a proferir que estavamos obrigados a amar aos Gentios, Mouros, Judeos, Hereges, e atè aos Castelhanos. Viveo atè o anno de 1620. e naõ de 1601. como escreveo Bayle Diçion. Historiq. E Critiq. Tom. 4. pag. mihi 338. Celebraõ o seu nome diversos Escritores como saõ Petr. Vitorio Palma Append. ad Chronol. Genebrardi ab an. 1590. Ille Teixeira Lusitanus erga suam patriam Lusitanam, ac illius libertatem propensione est incredibili; optime in historia versatus; Genealogias omnes Principum omnium ad unguem tenet; Regis Christianissimi, &. Principis Illustrissimi Condiae optime, & ornatissime contexuit. Hispanis valde exosus, vir ex nobilissima familia oriundus, & apud Reges suos semper educatus; quali sit ingenio illius opera id abunde testantur. O author da Libertè de Portugal pag. 88. Personage fort renommè en l’Europe, e cognu de tous les Princes de icelle tant Eclesiastiques que seculiers: e singulierement en France ou les plus Grandes du Royaume, e tous hommes de honneur l’ aiment, e voyent volentiers à cause de son honeste conversation, bonnes meurs, e singuliere doctrine, comme l’ un des plus acomplis en la conoissance de l’ histoire, e prosapie des Grands qui se puisse trouver selon, que es aeures, e devis communs en donnent suffisant tesmoignage. Echard Script. Or. Praed. Tom. 2. p. 418. vir fuit et disciplinae regularis studio, et eruditionis laude, & avitae Catholicae fidei zelo commendatissimus. O Senhor D. Antonio in Epistol. ad Gregorium XIII. Virum de patria optime meritum. Souza Apparat. à Hist. Gen. da Caz. Real Portug. pag. 44. §. 23. Franckenau Bib. Hisp. Gen. Herald. pag. 271. Niceron Mem. des Hom. Illust. Tom. 5. pag. 401. Faria Europ. Portug. Tom. 3. Part. 1. cap. 4. n. 5. onde com manifesta equivocaçaõ o faz religioso Trino. Draud. Bib. Classic. Konig. Bib. Vet. & Nova pag. 796. col. 1. Nic. Ant. Bib. Hispan. Tom. 2. pag. 626. col. 1. Fr. Pedro Monteiro Claustr. Dom. Tom. 1. pag. 205. e Tom. 3. p. 246. Altamura Bib. Dominic. pag. 400. Compoz.
De Portugalliae ortu, Regni initiis, & denique de rebus á Regibus, unirersoque Regno praeclare gestis compendium; ex fidelibus spectatissimorum Historicorum monumentis excerptum. Parisiis apud Joannem Mettayer. 1582. 4.
Sahio esta obra, se naõ he diversa, com o titulo seguinte.
Arbor Genealogica Regum Portugalliae. Parisiis apud Ioannem Le Clerc. 1582. Cum privilegio Serenissimi, ac Christianissimi Henrici III. Galliae, & Poloniae Regis.
Contra esta obra escreveo o Dezembargador Duarte Nunes de Leaõ huma severa Critica, que publicou em Lisboa no anno de 1585. 4. à qual respondeo nervosamente Fr. Iozè Teixeira com o livro seguinte.
Confutatio nugarum Duardi Nonii Leonis Jurisconsulti Lusitani, & aliorum, qui Portugalliae Regum Philippo Castellae Regi jure haeriditario obvenisse contendunt, & Antonii veri Portugalliae Regis jus vellicare, excerpta ex Anticristi Joseph Texerae. Ticini. 1594. 8.
De electionis jure quod competit viris Portugallensibus in augurandis suis Regibus, ac Principibus. Lugduni. 1589. & ibi com o afectado nome de Pedro Olim 1590. e terceira vez com o seguinte titulo.
Speculum Tyranidis Philippi Regis Castellae in usurpanda Portugallia, verique ortugallensium juris in eligendis suis Regibus, ac Principibus cum annotationibus. J.J. F. a V. I. C. Parisii. 1595. 8.
Em todas estas obras sustenta vigorosamente contra Duarte Nunes de Leaõ naõ pertencer a Coroa de Portugal a Filippe Prudente, mas ao Senhor D. Antonio.
Exegesis Genealogica, sive explicatio Arboris Gentilitiae Invictissimi, ac potentissimi Galliarum Regis Henrici ejus nominis IV. Regum LXV. Navarrae III. Regum XXXIX ex probatissimis historicis latinis, Gallicis, Italicis, Castellanis, ac Portugallensibus delineata, atque desumpta. Turonibus 1590. Novamente addicionada pelo Author. Lugduni Batavorum ex Officina Plantiniana 1592. 4. Foy traduzida em a lingua Franceza por C. de Heris, e sahio com este titulo.
Explication de la Genealogie du tres invincible, et tres Puissant Monarque Henry IIII. de ce nom, 65 Roy de France, ou (selon aucuns) 62 e III. de ce nom, 39 Roy de Navarre &c. Paris ches Gilles Beys. 1595. 4.
Stemmata Franciae. Item Navarrae Regum á prima utrisque gentis origine usque ad Regem Henricum IV. Lugd. Bat. apud Ioannem le Mayre. 1619. 4. Esta obra he a mesma, que a precedente.
Explicatio Genealogiae Henrici II. Condeae Principis a D. Ludovico, et ab Imbaldo Trimulio ad utrumque dicti Henrici parentem repetitae. Parisiis Plantin. 1596. 8. Traduzida em Frances por Ioaõ Montbelliard. Pariz. 1596. 8.
Rerum ab Henrici Borbonii Franciae protoprincipis mayoribus gestarum epitome: ejusdemque Henrici Genealogiae explicatio a D. Ludovico per Borbonios, atque ab Imbaldo Trimollio ad utrumque dicti Henrici parentem repetitae Parisiis per Leodegarium Delaz. 1598. 12. No fim desta obra se intitula o Author Conselheiro, Esmoler, e Pregador de Henrique IV. Confessor de Carlota Viuva do Principe de Condé, e primeiro Esmoler do Principe de Condè a quem dedica a obra.
Regiae Borboniorum familiae, & Trimolliorum Principum Genealogia. Desta obra, que estava brevemente para sahir a publico se lembra o author a pag. 74. Da precedente. Narratio, in qua tractatur de apparitione, abjuratione, conversione, & synaxi lustrissimae Principis Carlottae Catherinae Trimolliae Principissae Condeae, Henrici Borbonii primi in Francia Principis sanguinis, primique Paris matris. M. S. Conserva-se no Convento de Santo Honorato de Pariz de religiosos Dominicos como escreve Echard Script. Ord. Praed. Tom. 2. pag. 419. duvidando ser Fr. Iozè Teixeira Author desta obra por nella se comprehenderem muitas noticias da sua pessoa, e sendo delle, tambem saõ as tres obras seguintes, que desejava fossem impressas por Rafael Parnipal.
De regio Henrici IV. in Rothomagensem Civitatem ingressu anno. 1596.
De Gilberti Talbot Comitis Salopiae adventu, qui Garterium suae Majestati Christianissimae obtulit, ac de ejusdem Garterii, sive periscelidis origine. De numero equitum auratorum quos sua dicta majestas in suum Ordinem Sancti Spiritus cooptavit Rotomagi, atque de ipsus Ordinis institutione.
Adventure admirable par dessus toutes autres des siecles passes, e present, qui contient un discours touchant les succez du Roy de Portugal Dom Sebastien depuis son voyage d’ Afrique auquel il se perdit en la bataille qu’ il eut contre les infideles 1’ an. 1578. jusques au 6 de Janier au present.1601. Au quel discours il y a plusiurs histoires cuerieuses, quelques ancienes propheties, e autres choses par les quelles appert evidemment celuique la Seigneurie de Venise a detenu prisioner lespace de deux ans, e vingt deux jours estre le propre, e urai roy de Portugal D. Sebastien. Plus une letre qui declare par quelle maniere il fut mis en libertè le 13 Decemb. dernier passe. En outre come il sortit de Venise, e sen vint a Florence. Le tout traduit de Castillan en Francois. 1601. 8. Consta de 126. pag.
De Flammula, seu vexillo S. Dionissi, vel de Orimphla, aut Auri flamma Tratactus. Parisiis. 1598. 12.
Desta obra o faz author Niceron Mem. des Hom. Illust. Tom. 5. pag. 408.
[Bibliotheca Lusitana, vol. II]